فاوا و آموزش

ابزارهای چهارگانهی فضای مجازی و کاربرد آنها در پژوهش

هر پژوهشی با مسئلهای آغاز می‌شود و با اتخاذ تصمیمهای منطقی در مراحل مختلف برای یافتن راهحل یا راهحل‌هایی تلاش می‌کند. ابزارهای چهارگانه‌ی فضای مجازی نیز در هر یک از مراحل پژوهش کاربردهای ویژه‌ای دارد که به ترتیب مورد بحث قرار می‌گیرند:

ابزارهای جستجوی اطّلاعات

جستجو و دستیابی به اطّلاعات یکی از تواناییهای مهم پژوهشگران است. با استفاده از ابزارهای گوناگون در مراحل مختلف پژوهش می‌توان به منابع اطّلاعاتی موجود در فضای مجازی دست یافت. پژوهشگر می‌تواند در مراحل مختلف پژوهش و در قابلیتهای پژوهشی مانند انتخاب موضوع (ابیت، افوس^{^[1]}، 2008)، مرحله‌ی تدوین پیشنهاد پژوهشی^{^[2]}، بررسی پیشینه‌ی پژوهش (ویتینگ، لاکینگ، کریستمن^{^[3]}، 2005؛ فرایدنبرگ^{^[4]}، 2008)، ارائه و نشر یافته‌ها (سراجی، حاتمی، 1392) از این ابزارها و امکانات بهره بگیرد. در جدول 1، انواع ابزارهای جستجوی اطّلاعات و کاربردهای آن‌ها در مراحل مختلف پژوهش ذکر شده است.

جدول1: ابزارهای جستجوی اطّلاعات و کاربردهای آن‌ها در مراحل مختلف پژوهش

کاربرد در پژوهش	کارکرد عمومی	نحوه‌ی دسترسی	نام ابزار
مطالعه‌ی پیشینه‌ی پژوهش، بررسی متغیرها و مفاهیم مرتبط	برای انجام جستجوی ساده و پیشرفته	استفاده از موتورهای جستجو مانند google, yahoo. Infoseek, …	موتورهای جستجو
انتخاب موضوع، مطالعه‌ی پیشینه‌ی پژوهش، تعریف متغیرها و مفاهیم	اطّلاعات را به‌صورت دستهبندی شده و منظم ارائه می‌کند، فهرست درختی از وب سایت و مطالب مرتبط با موضوع را ارائه می‌کند.	دایرکتوریهایی مانند، Google, Yahoo در صفحه‌ی اصلی این موتورهای جستجو قابل دسترس هستند.	راهنمایموضوعی (directories)
تعریف متغیرها و مفاهیم	ارائه‌ی تعریفهای گوناگون از یک کلمه یا مفهوم	از طریق تایپ دستور define: Key word در جعبه‌ی جستجوی گوگل	Google define
مطالعه‌ی پیشینه‌ی پژوهش، کمک به ‌صورتبندی اهداف، فرضیه یا سؤالات	دریافت منابع مرتبط به‌صورت اتوماتیک با وارد کردن کلید واژه‌های مرتبط با موضوع جستجو	از طریق آدرس www.googlealert.com	Google alerts
مطالعه‌ی پیشینه‌ی پژوهش ثبت وقایع پژوهشی مهم، تسهیل دسترسی به منابع مرتبط	ذخیره‌ی صفحات، آدرسهای الویتدار و مطالب دلخواه اینترنتی و غیر اینترنتی و دسترسی هرزمانی به آن‌ها، استفاده از تقویم برای یادداشتها	از طریق آدرس www.google.com/notebook	Google notebook
انتخاب موضوع، آشنایی با پژوهشگران مرتبط، آشنایی بیشتر با گستره‌ی موضوع پژوهشی	دسترسی و آشنایی با وب سایتها، وبلاگها، گروه‌های خبری و سایر منابع اینترنتی که عنوان سایت آن‌ها با موضوع جستجوی جستجوگر یکی است.	از طریق تایپ دستور زیر در کادر جستجوی گوگل Intitle: key word	جستجو در عنوان سایتها
انتخاب موضوع، آشنایی با پژوهشگران مرتبط، آشنایی بیشتر با گستره‌ی موضوع پژوهشی	دسترسی و آشنایی با وب سایتها، وبلاگها، گروه‌های خبری و سایر منابع اینترنتی که عنوان سایت آن‌ها با موضوع دلخواه جستجوگر یکی است.	از طریق تایپ دستور زیر در کادر جستجوی گوگل Allintitle: key word	جستجو در عنوان صفحات اینترنتی
انتخاب موضوع، آشنایی با پژوهشگران مرتبط، آشنایی بیشتر با گستره‌ی موضوع پژوهشی	دسترسی و آشنایی با وب سایتها، وبلاگها، گروه‌های خبری و سایر منابع اینترنتی که عنوان صفحه‌ی اینترنتی آن‌ها با موضوع دلخواه جستجوگر یکی است.	از طریق تایپ دستور زیر در کادر جستجوی گوگل Inurl: key word	جستجو در آدرس یا یوآرال سایتها
انتخاب موضوع، مطالعه‌ی پیشینه‌ی پژوهش، شناسایی پژوهشگران مرتبط، نحوه‌ی تعریف متغیرها و مفاهیم، آشنایی با روش تحقیق، ابزارها، نمونهگیری و روش تحلیل داده‌ها	دسترسی به رسالهها و پایاننامهها به‌صورت متن کامل، چکیده و با جزئیات اطّلاعات مربوط به پژوهشگر	از طریق تایپ دستور زیر در کادر جستجوی گوگل Etd: key word	دسترسی به رسالهها و پایاننامههای متن کامل از طریق گوگل
انتخاب موضوع، مطالعه‌ی پیشینه‌ی پژوهش، انتشار پژوهش و مقاله‌های علمی	دسترسی به مقالهها و نشریههای علمی	از طریق آدرسهایی مانند www.libgen.org www.sciencedirect.com … و از طریق پایگاه داده‌هایی مانند Elsevier, emerald, proquest	دسترسی به نشریهها و مقاله‌های خارجی
انتخاب موضوع، مطالعه‌ی پیشینه‌ی پژوهش، انتشار مقاله‌های علمی	دسترسی به مقالهها و نشریههای علمی	از طریق پایگاههای اطّلاعاتی مانند www.sid.ir www.magiran.com …	دسترسی به نشریههای ایرانی
انتخاب موضوع، مطالعه‌ی پیشینه‌ی پژوهش، انتشار مقاله‌های علمی	دسترسی به مقالات ارائه شده در کنفرانسها و همایشها و سمینارهای ملی و بین‌المللی	از طریق سایت Civilica	دسترسی به مقالات ارائه شده در کنفرانسها

اقتباس از (سراجی و حاتمی، 1392: 56)

ابزارهای تهیه و ارائه‌ی محتواهای چندرسانهای

یکی دیگر از قابلیتهای مهم فاوا در فضای مجازی، سهولت دسترسی به امکانات تهیه و ارائه‌ی محتواهای چندرسانهای آن است. پژوهشگران می‌توانند در مراحل مختلف از این ابزارها و امکانات برای درک بهتر موضوعات و مفاهیم، ارائه‌ی چندرسانه‌ای یافته‌ها و تشخیص نحوه‌ی سازمان‌دهی ساختار فصل دوم پژوهشهای خود از این ابزارها استفاده کنند. از کاربردهای پژوهشی ابزارهای تهیه و ارائه‌ی محتوای چندرسانهای می‌توان به تنظیم ساختار فصل مربوط به مبانی نظری و پیشینه‌ی پژوهشی، مطالعه و درک پیشنهادات پژوهشهای قبلی، استفاده از منابع غیرمتنی در اغلب پژوهشها، تنظیم و انتشار یافته‌ها در قالب مقاله، استفاده از ویدئو به مثابهی منابع اطّلاعاتی و استفاده از اسلایدها به‌عنوان منبع اطّلاعاتی و الگوگیری برای ارائه‌ی یافته‌های پژوهشی در همایشها و جلسههای دفاع اشاره کرد (آرم استرنگ، فرانکلین^{^[5]}، 2008؛ درکسلر، داوسن، فردیگ^{^[6]}، 2008؛ نواک^{^[7]}، 2003). از جمله‌ی ابزارهای این گروه می‌توان camp، Voicethread، podcast را نام برد. در جدول 2، نمونههایی از ابزارهای تهیه و ارائه‌ی محتواهای چندرسانهای همراه با کاربرد پژوهشی و نحوه‌ی دسترسی به آن‌ها آمده است.

جدول 2: ابزارهای تهیه و ارائه‌ی محتواهای چندرسانهای و کاربردهای آن‌ها در مراحل مختلف پژوهش

کاربردهای پژوهشی	کارکرد عمومی	نحوه دسترسی	نام ابزار
بررسی پیشینه، درک ساختار متغیرها و مفاهیم مرتبط، تنظیم مقاله‌های مروری، ارائه‌ی پیشنهادهای پژوهشی	نشان دادن ساختار و روابط بین مفاهیم و اصول موجود در هر رشته‌ی علمی	از طریق آدرس Camp.ihmc.us/download	Camp
تبادل اطّلاعات بین پژوهشگران در مراحل بررسی پیشینهی پژوهش، انتخاب موضوع، گردآوری داده‌ها در پژوهشهای علوم پایه و پژوهشهای کیفی در علوم انسانی	امکان تولید، ارائه و مشارکت کاربران در قالبهای چندرسانهای مانند؛ صوت، تصویر، متن	از طریق آدرس www.voicethread.com	Voicethread
تبادل یافته‌های پژوهشی در بین اعضای تیم پژوهش، امکان استفاده از نظرات صاحب‌نظران در مراحل تعیین اهداف، سؤالات، تهیه‌ی ابزار و تحلیل داده‌ها	امکان استفاده از ابزارهای آفیس به‌صورت آنلاین، تبادل داده‌های متنی و اسلایدها با دیگران، تبادل نظر درباره‌ی داده‌ها	از طریق صفحهی اصلی گوگل	Googledocs
انتخاب موضوع، گسترش دامنهی اطّلاعات درباره‌ی موضوع، تعیین روش، تهیهی ابزار و شیوهی تحلیل داده‌ها	تهیه و توزیع فایلها و محتواهای صوتی	استفاده از سرویسهایی مانند www.ipodder.org www.cast.ir	podcast
استفاده از اسلایدها به‌عنوان منبع اطّلاعاتی در مراحل مختلف پژوهشی نظیر؛ بیان مسئله، هدفها و ... الگوبرداری از شیوههای ارائه و سازمان‌دهی اسلایدها ایجاد اجتماعهای پژوهشی در بین اعضای یک تیم پژوهش یا پژوهشگران مرتبط با یک زمینه‌ی علمی	امکان جستجو، آپلود، دانلود و تبادل اسلاید	از طریق آدرس www.slidshare.com	Slid share

اقتباس از (سراجی و حاتمی، 1392: 57)

ابزارهای انتشار ایده در فضای مجازی

یکی دیگر از قابلیتهای اینترنت امکان نشر نظرات و دیدگاهها در موضوعات مختلف برای همه‌ی کاربران است. پژوهشگران نیز می‌توانند از این امکان برای بهبود و تقویت پژوهش خود بهره گیرند. در جدول 3 نام ابزارها، نحوه‌ی دسترسی، کارکردهای عمومی و کاربردهای پژوهشی نمونههایی از این ابزارها ارائه شده است. از کاربردهای پژوهشی ابزارهای نشر ایده می‌توان به ثبت ایده‌ها و استفاده از نظرات دیگران، تمرین نوشتن و نگارش علمی، ارائه‌ی ایده‌ها و به محک گذاشتن آن‌ها اشاره کرد (ایلگورت، اسمیت، تولند^{^[8]}، 2008؛ هالاویس^{^[9]}، 2006؛ سنگ، وانگ^{^[10]}، 2008، بینگام، کنر^{^[11]}، 2010).

جدول 3: انواع ابزارهای انتشار ایده‌ در اینترنت و کاربردهای آن‌ها در انجام پژوهش

نام ابزار

نحوه دسترسی

کارکرد عمومی

کاربردهای پژوهشی

وبلاگ

از طریق سرویسهای ارائه کننده‌ی وبلاگ مانند:

www.blogfa.com

www.wordpress.com

www.edublogs.org

نشر ایده‌ها و نظرات در زمینه‌های گوناگون.

به معرض قضاوت گذاشتن ایده‌ها و نقطه نظرات.

ارائه‌ی ایده‌ها و استفاده از نظرات سایر پژوهشگران مرتبط با یک حوزه.

تمرین نوشتن در مراحل تنظیم گزارش پژوهش و تهیه‌ی مقاله علمی.

ویکی

از طریق سرویسهای ارائه کننده‌ی وبلاگ مانند:

www.wikispace.com

www.wikis.com

ویرایش و انتشار محتواهای گوناگون با مشارکت جمعی از افراد دارای علایق مشترک.

به محک گذاشتن ایده‌ها در مراحل، انتخاب موضوع، اهداف پژوهش، روش نمونهگیری، ابزار جمع‌آوری داده‌ها

تقویت مهارت نوشتن به‌ویژه نوشتن نقد گونه.

اقتباس از (سراجی و حاتمی، 1392: 59)

ابزارهای ارتباطی همزمان و ناهمزمان

ابزارهای اینترنتی نسل دوم وب تلاش می‌کنند با گنجاندن امکانات ارتباطی گوناگون در فضای خود تعامل و ارتباط بین کاربران را تسهیل نمایند. این ابزارها غالباً نرم‌افزارهای اجتماعی هستند که برای ایجاد اجتماعهای اینترنتی و مجازی به‌کار می‌روند. از این ابزارها می‌توان در مراحل مختلف انجام پژوهش نیز بهره گرفت (پیسکوریچ^{^[12]}، 2004). در جدول 4 نمونههایی از این ابزارها و کاربردهای پژوهشی‌شان ارائه شده است. از کاربردهای پژوهشی ابزارهای ارتباطی و مشارکتی می‌توان کمک به برقراری ارتباط بین افراد علاقه‌مند به یک زمینه‌ی پژوهشی، با استفاده از گروه‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی مجازی (که، هیل^{^[13]}، 2009)، گردآوری اطّلاعات پژوهشی را نام برد (سراجی، حاتمی، 1392).

جدول 4: انواع ابزارهای گفتگو و مشارکت و کاربردهای آن‌ها در پژوهش

نام ابزار

نحوه دسترسی

کارکرد عمومی

کاربردهای پژوهشی

Google groups

از طریق صفحهی اصلی گوگل

برای ارتباط ناهمزمان و همزمان متنی و صوتی آنلاین.

تعامل و مذاکره با افراد مرتبط با یک حوزه‌ی پژوهشی در زمینهی مراحل مختلف پژوهش مانند انتخاب موضوع، نحوه‌ی تعیین نمونه، تهیه‌ی ابزار، شیوه‌ی گردآوری اطّلاعات و تحلیل داده‌ها.

Yahoo

group

از طریق صفحهی اصلی گوگل

برای ارتباط ناهمزمان و همزمان متنی و صوتی آنلاین.

تعامل و مذاکره با افراد مرتبط با یک حوزه‌ی پژوهشی در زمینه‌ی مراحل مختلف پژوهش مانند انتخاب موضوع، نحوهی تعیین نمونه، تهیه‌ی ابزار، شیوه‌ی گردآوری اطّلاعات و تحلیل داده‌ها.

Ning

از طریق آدرس

www.ning.com

ایجاد شبکه‌های اجتماعی جستجو و عضویت در شبکه‌های اجتماعی.

ایجاد شبکه‌های اجتماعی پژوهشی

Speaklie

از طریق آدرس

www.speaklike.com

ترجمهی زبان‌های طرفین برای یکدیگر و تسهیل امکان تعامل بین دو کاربر غیر هم زبان به‌صورت گفتگوی همزمان.

برای انجام مصاحبه در پژوهشهای کیفی.

برای کسب راهنمایی از افراد بین‌المللی.

Meebo

از طریق آدرس

www.meebo.com

پیغامرسان فوری است که امکان چت فردی و گروهی به‌صورت متن، صدا و ویدئو را برای کاربران فراهم می‌سازد.

برای انجام مصاحبههای کانونی در پژوهشهای کیفی.

برای راهنمایی دانشجویان توسط یک استاد راهنما به شیوه‌ی از راه دور.

کنفرانس

خارجی

از طریق آدرس

www.conferencealerts.com

اطلاع از زمان و مکان کنفرانسهای مرتبط با علایق پژوهش فرد.

برای انتشار و ارائه‌ی یافته‌های پژوهشی در سطح بین‌المللی.

کنفرانس ایرانی

www.bahamayesh.ir

www.iranconference.ir

www.allconference.ir

اطلاع از زمان و مکان کنفرانسهای مرتبط با علایق پژوهش فرد.

برای انتشار و ارائه‌ی یافته‌های پژوهشی در سطح ملی.

اقتباس از (سراجی و حاتمی، 1392: 60)

منابع:

سراجی، فرهاد؛ حاتمی، جواد (1392). قابلیتهای اینترنت امکانی برای تسهیل و تقویت پژوهشهای تربیتی، مجله‌ی میدیا، 4 (1)، صص 63- 52.

آریانی، ابراهیم (1393). نقش شبکه های اجتماعی مجازی در قابلیت های پژوهشی و کارآفرینی دانشجویان تحصیلات تکمیلی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه محقق اردبیلی.

[1] Abbit, Ophus

[2] Proposal.

[3] Wighting, Lucking, Christmann

[4] Frydenberg

[5] Armstrong, Franklin

[6] Drexler, Dawson, Ferdig

[7] Novak

[8] Elgort, Smith, Toland

[9] Halavais

[10] Song, Wang

[11] Bingham, Conner

[12] Piskurich